ინტერვიუერი: ნუკა ღამბაშიძე

რესპონდენტი: რუსკა ჟორჟოლიანი

ფოტო: ქეთევან ჟორჟოლიანი

რუსკა ჟორჟოლიანი დაიბადა მესტიაში 1985 წელს. ბავშვობის ნაწილი გალში გაატარა. აფხაზეთის ომის შემდეგ ოჯახთან ერთად ცხოვრობდა თბილისში. 11 წლისამ სიცილიაში, მასპინძელ ოჯახში გაატარა ზაფხული. ქართულ სკოლასთან ერთად დისტანციურად დაამთავრა სკოლა იტალიაში. 2007 წლიდან რუსკა პალერმოში ცხოვრობს. იქვე დაამთავრა პალერმოს უნივერსიტეტის ფილოსოფიური ფაკულტეტი. 2009 წელს მისი ერთი ლექსი მთავარი პრიზით დაჯილდოვდა ლიტერატურულ კონკურს "მონდელო ჯოვანი"-ზე [Mondello Giovani]. 2015 წელს კი გამოქვეყნდა მისი პირველი რომანი, "შენი აქ ყოფნა, როგორც ქალაქი", სათაური ციტატია ბორის პასტერნაკის ლექსიდან. რომანი გერმანული თარგმანი Hotlist prize-ის შორტლისტში მოხვდა. რუსკას მეორე წიგნი “სამი ცოცხალი, სამი მკვდარი” ახლახან გამოსცა გამომცემცემლობა Voland-მა.

პენცენტრი: ბავშვობა მესტიასა და გალში გაატარეთ და შეიარაღებული კონფლიქტის გამო მშობლიური სახლის დატოვება და თბილისში გადაცხოვრება მოგიხდათ. 90-იანი წლების თბილისის რთული ეკონომიკური და სოციალური ვითარების გამო ქვეყანა ბევრმა დატოვა, თქვენც საბოლოოდ სახლი იტალიაში იპოვეთ. შეიძლება ითქვას, რომ ეს მრავალჯერადი მიგრაცია არცთუ მთლად ნებაყოფლობითი იყო. გაქვთ თუ არა ერთ კონკრეტულ სოციუმთან ან ადგილთან უფრო ძლიერი ბმა, ასე ვთქვათ „მკვიდრობის“ განცდა? თუ თქვენთვის „სამშობლო“ უფრო პირობითი სივრცეა?

რჟ: მკვიდრობის, მშობლიურობის ცნებას ორგვარად მოვიაზრებ: ერთია დეტერმინისტური მიკუთვნილობა იმ სივრცისადმი, იმ ეთნო-ლინგვისტური ველისადმი, რომელშიც ჩვენდა უნებურად ვიშვებით, და მეორეა ნებელობითი სწრაფვა იმ ჰორიზონტისკენ, რომელშიც რაღაც საჩვენო, მშობლიური გვეგულება. ეს ორი მიმართება ხშირად ერთმანეთს ემთხვევა, ზოგჯერ ერთი მეორეზე უფრო ფართოდ იშლება, თუმცა ყოველთვის ურთიერთკავშირშია. მაგალითად, “ღვთაებრივ კომედიაში” დანტეს მეგზური ვერგილიუსი ერთგან ვინმე მანტოველი სორდელოს სულს ხვდება, რომელიც პოეტს სადაურობას ეკითხება და როცა ვერგილიუსი უპასუხებს, “მეც მანტოვადან ვარო”, სორდელო სიტყვის დამთავრებასაც კი არ აცდის, მოულოდნელად გადაეხვევა. საიქიოშიც კი, დანტესთვის, ასეთ ღრმა გრძნობად რჩება მშობლიური მიწის განცდა. თუმცა იმავე “ღვთაებრივ კომედიაში” ვხვდებით სასახლეს, სადაც ქრისტიანობამდელი პოეტების და სხვადასხვა ეროვნების ფილოსოფოსების საყუდელია და რომლის მოხილვისასაც დანტეს მშობლიურობის განცდა ეუფლება. ჩვენი მიკუთვნილობა ამა თუ იმ კულტურული ველისადმი იმდენადაა ძლიერი, რამდენადაც მკვიდრობის ეს განცდა ცარიელ ცნებად არ რჩება, მოცემულობიდან მოვალეობად იქცევა და იმ ჰორიზონტისკენაა მიმართული, რომელშიც ჩვენი პოტენციური მკვიდრობის პატარ-პატარა ნიშებია და რომლისკენაც მიმავალი გზა სამშობლოს ძირეული განცდითაა მოკირწყლული. ამ მხრივ მე ალბათ არაფრით გამოვირჩევი ნებისმიერი ქართველისგან.

პენცენტრი: თვლით, რომ ამ მოგზაურობამ და თავგადასავალმა გაქციათ მწერლად? რამდენად იმოქმედა ამ არჩევანზე თქვენმა ცხოვრებისეულმა გამოცდილებამ? თუ ეს ცნობიერი არჩევანი არც ყოფილა?

რჟ: ისეთი შეგრძნება მაქვს, რომ საკუთარ ეზოს თუნდაც არასოდეს გავცდენოდი, მწერლობამდე, ამა თუ იმ ფორმით, ადრე თუ გვიან მაინც მივიდოდი. გაცნობიერებულად მოხდებოდა ეს თუ გაუცნობიერებლად, არსებითი მნიშვნელობა არ ექნებოდა.

პენცენტრი: ფიქრობთ, რომ ლიტერატურა, და ზოგადად ჰუმანიტარული მეცნიერებები ადამიანს იდენტობის და პასუხების ძიებაში ეხმარება?

რჟ: დასაბამიდანვე, თავისივე არსში, ლიტერატურა და მისი თეზისური ფორმა – ფილოსოფია - კლასიკურ ბერძნულ კულტურაში ღირებულებათა ეთიკის გააზრების უპრეცედენტო მცდელობა იყო. მას მერე ცოტა რამ თუ შეიცვალა: ლიტერატურამ ტონს დაუწია, ფილოსოფია დეტალს ჩაუღრმავდა სრული სურათის უგულებელყოფის ხარჯზე, მაგრამ ცხოვრების სისავსეზე, მის დრამატულობაზე, ნაკლოვანებაზე, მთელი ეპოქების სიჩუმეზე თუ მძვინვარებაზე და ამ ყველაფერში ადამიანის სწრაფვაზე სახელი დაარქვას, ადგილი მიუჩინოს საკუთარ თავს და ღირებულებათა ქაოსში ორიენტაცია არ დაკარგოს მაინც ლიტერატურა (ხელოვნება ზოგადად და, როგორც თქვენ სწორად ახსენეთ, ნაწილობრივ ჰუმანიტარული მეცნიერებებიც) გვითითებს, გვითითებს ისე, არც მთლად თითის ქნევა რომ იყოს და არც ცარიელი დაყვავება – ნამდვილი გულშემატკივარივით.

პენცენტრი: რა იყო თქვენი პირველი სერიოზული გადაკვეთა, პროფესიული კავშირი ლიტერატურასთან?

რჟ: ენის განცდა, როგორც რაღაც ჯადოსნური ძალის, რომელსაც იმდენად შეეძლო შექმნა, რანდენადაც დანგრევა, რაც მოგვიანებით ლიტერატურის სახით წარმომიდგა, ისეთ ასაკში გახდა ჩემთვის ახლობელი, რომ, ძალიანაც რომ ვეცადო, პირველ გადაკვეთას ვერ გავიხსენებ. შეიძლება გავიხსენო პირველი წიგნი, მაგრამ ზუსტად ამაზეც ვერ დავდებ თავს. სამაგიეროდ ზედმიწევნით ვიცი, როდის მიიღო აზრის ფორმა იმ ინტუიციამ, სავარაუდოდ ყოველთვის რომ არსებობდა ჩემში: დედა იყო ძალიან ცუდად, რეანიმაციაში, მე მოსაცდელში განმარტოებით ვიჯექი ჩემთვის ჩუმად, და უცებ ათას საშინელ ფიქრს შორის ერთმა გამოანათა – რომ დავწერდი, რაღაცას აუცილებლად მივცემდი ფორმას, მისთვის პირველ რიგში, ჩემი მშობლისთვის, და ეს მისი სიცოცხლის გახანგრძლივების, მართალია, უსუსური, მაგრამ მაინც ქმედითი მცდელობა იქნებოდა. პირველი პროფესიული კავშირი კი მეორე დღესვე შედგა: დედა რეანიმაციიდან გამოვიდა და მე გამომცემლის ძებნა დავიწყე, ისე, რომ ერთი სიტყვაც არ მქონდა ჯერ დაწერილი. 

პენცენტრი: თქვენს სადებიუტო რომანს იტალიაში და გერმანიაში დადებითი გამოხმაურება მოჰყვა. იტალიურად რომანის სათაურია „შენი აქ ყოფნა როგორც ქალაქი“, გერმანული თარგმანისა კი - „ჩემთან ერთად ხარ ჰაერში“. სიუჟეტი პირობით სივრცეში ვითარდება, საბჭოთა კავშირში არსებულ გამოგონილ ქალაქში. რა დატვირთვა და მნიშვნელობა აქვს თქვენთვის ფიქციურ სივრცეს? იყო თუ არა ეს გამიზნული სვლა, ლიტერატურული ხერხი?

რჟ: ემიგრაციულ ლიტერატურაში ხშირ შემთხვევაში საკუთარი ქვეყნის და წარმომავლობის სხვა ენაში – არცთუ იშვიათად კომერციული მიზნებითაც – შემოყვანის საკმაო ნაძალადეობა ჭარბობს. არადა, ლიტერატურაში ცალსახა ლოკალურ-ეთნოგრაფიული შტრიხების გამოყენაბა შედარებით ახალი მოვლენაა. კონრადს და ნაბოკოვს, მაგალითისთვის, აზრადაც არ მოუვიდოდათ, რომანებისთვის თავიანთი წარმომავლობის ბეჭედი ერთმნიშვნელოვნად დაესვათ. ფიქციური სივრცის შექმნა, ანდა ამბის სხვა ქვეყანაში ამბიენტაცია, შუა საუკუნეებიდან მოყოლებული, ერთ-ერთი ძირეული ლიტერატურული ხერხი იყო. ერთხანს ინგლისელი ავტორებისთვის ლამის აუცილებლობად იყო ქცეული მოქმედებისთვის “იტალიური გარემოს” გამოყენება. მეც ამ უძველეს ხერხს მივმართე: საბჭოთა კავშირის ერთ-ერთ სოფელში მოვნიშნე მოქმედების კოორდინატები, ყველაფერი დანარჩენი კი წარმოსახვას, გუმანს, წერის მანერას მივანდე. დარწმუნებული ვიყავი, რომ თუკი ამ მცდელობიდან რაიმე ღირებული გამოვიდოდა, გეოგრაფია თუ ეთნოგრაფია არაფერ შუაში იქნებოდა.

პენცენტრი: ამჟამად პალერმოში, სიცილიაში ცხოვრობთ. რამდენად კომფორტული და მშობლიურია ეს სივრცე თქვენთვის?  

რჟ: მიუხედავად იმისა, რომ ამ კულტურამ საკუთარი ენის საუნჯეს მაზიარა, მიუხედავად იტალიური კომფორტისა, ერთი წამითაც არ მტოვებს ეჭვი, რომ შეიძლება იქ არ ვიყო, სადაც ჩემი ადგილია, ნამდვილი და ერთადერთი ადგილი.

პენცენტრი: მწერლობას, კონკრეტულად კი წიგნის გამოცემას გარკვეული პოპულარულობა მოაქვს, რაც შემოქმედი ადამიანისთვის სასიამოვნო, საჭიროც კი არის. თქვენი რომანები ჯერ ქართულ ენაზე არ თარგმნილა. რას ნიშნავს თქვენთვის ის, რომ იტალიელი მკითხველი უფრო კარგად გიცნობთ, ვიდრე ქართველი?

რჟ: დიდი ქვეყნის პირობებში, პოტენციური თუ რეალური მკითხველი მეტია, მიუხედავად იმისა, რომ კარგი მკითხველი კარგ მწერალზე არანაკლებ იშვიათია. ამ მხრივ, ევროპულ ენაზე წერა ერთობ ხელსაყრელია. თუმცა ის ფაქტი, რომ მე და ჩემი მშობლიური ლიტერატურა ერთმანეთისგან დამოუკიდებლად ვარსებობთ, რომ მის მაჯისცემაზე არ მიდევს ხელი, რომ მე და ქართველ მკითხველს შორის მთელი ფიზიკური თუ მეტაფიზიკური უფსკრულია, ძალიან ხშირად ისეთ შეგრძნებას მიტოვებს, რომ ჩემი ნაწერები არ არსებობს. განა ფუჭია ან რამე მსგავსი, უბრალოდ არ არსებობს. ემპირისტული ფილოსოფიის არ იყოს – თუ არ შეიგრძნობ ამა თუ იმ საგანს, ესე იგი არ არსებობს. ემპირიზმი მცდარია, რა თქმა უნდა, მაგრამ ეს ცოდნა ვერაფრით აბათილებს იმ განცდას, რომ რაღაც სიმართლის მარცვალიც შეიძლება ერიოს სამყაროს ასეთ სურათში.    

პენცენტრი: ენა კულტურის მნიშვნელოვანი ელემენტია. თქვენ მხოლოდ იტალიურად დაწერილი რომანები გაქვთ გამოქვეყნებული. ყოველდღიური, ასე ვთქვათ „მოთელვითი“ მუშაობის დროს, ქართულ ენაზეც დაგიწერიათ რაიმე?

რჟ: ამ სიშორის შემოკლების, ზემოთ ნახსენები მეტაფიზიკური სიცარიელის ამოვსების მცდელობები არაერთხელ მქონია. თუმცა, ვიდრე ქართულ ენობრივ კოდში ისევ არ ჩავეწერები, ვიდრე ქართული “ცხოვრების ფორმაში” არ აღმოვჩნდები, დიდი ალბათობით, ეს “მოთელვები” ვერ გასცდება იმას, რასაც რეალურად წარმოადგენს – ცარიელ ვარჯიშს.

პენცენტრი: როგორ განსხვავდება თქვენთვის ქართულ და იტალიურ ენებზე მუშაობის პროცესი? როგორია ზრდასრულ, ცნობიერ ასაკში ნასწავლ ენაში მუშაობა?

რჟ: ჩემი იტალიურ ენასთან და კულტურასთან ზიარება ისეთ ასაკში მოხდა, უკვე ნაგრძნობს თუ შეცნობილს რომ ვერ დაივიწყებ, უცხოს შეგრძნების თუ შეცნობის უნარი კი ჯერ ისევ ხალასი გაქვს. იმ წიგნივით ვიყავი, წყალში დალბობის შემდეგ სინათლე ნაწილობრივ რომ გააშრობს, თუმცა განსხვავებული სისქე დარჩება. იტალიური ენა და კულტურა იმ წყალივით იყო, გვერდებში რომ გაჯდა, მოცულობაც რომ შეუცვალა წიგნს, მაგრამ, რა ენაზეც და როგორც იყო ნაფიქრი, დაწერილი და აკინძული, ვერ შეცვალა. ამ ენით ვარ გაჯერებული, თუმცა როცა ვწერ, ჩემი სახელმძღვანელო მაინც ეს ფურცელშესქელებული, გადაყვითლებული, ასჯერ გადაკითხული წიგნია. 

პენცენტრი: აგრესიული პანდემიის გამო მსოფლიო ახალი და ურთულესი გამოწვევების წინაშე დგას. თითქმის ყველა ქვეყანა და საზოგადოება აღმოჩნდა სასიკვდილო საფრთხის და მოსალოდნელი ეკონომიკური კოლაფსის პირისპირ. იტალიაში ვითარება ძალიან მძიმე და მწვავეა. რას ნიშნავს თქვენთვის ამ დროს იტალიის რეზიდენტობა? ქვეყნისა, რომელიც თქვენს სახლად იქცა.

რჟ: ერთი მხრივ, აბსოლუტური უმწეობის ფონზე, თავდაპირველი ინსტინქტი აქედან გაქცევა და უკანმოუხედავად საქართველოში დაბრუნება იყო; თუმცა მეორე მხრივ, ნელ-ნელა გამოიკვეთა მსგავსი ნაბიჯის წინდაუხედაობა: სამშობლოში ამ დაავადების ჩამოტანის რისკი და ამ ჩემი მეორე სამშობლოს გაჭირვებაში ლაჩრულად მიტოვების სიცხადე. ეპოქალური გარდატეხის წინაშე ვდგავართ ყველანი, ეს ფაქტია. შემოქმედებითი თვალსაზრისითაც ძალიან საინტერესო ისტორიული მომენტია. გადაივლის ეს ტალღა თუ არა, ალბათ ახალი “დეკამერონი” დაიწერება. სადაც ერთხელ მოახერხა ეს ამ კულტურამ, ისევ შეძლებს. ასეთ დროს ჩემი აქ ყოფნა ჩემთვის ზუსტად რას მოასწავებს, არ ვიცი, თუმცა ის დანამდვილებით ვიცი, რომ ამ ყველაფრის მერე თითოეული ჩვენგანის, იტალიელის თუ ქართველის, ცხოვრება ისეთი ვეღარ იქნება, როგორიც იყო.     

პენცენტრი: როგორ შეუძლია კულტურას და ლიტერატურას ასეთ კრიზისში საზოგადოების დახმარება?

რჟ: ლიტერატურა და ზოგადად კულტურა იმ წინათგრძნობების გრძნობებად, აზრებად, სახეებად გარდაქმნაა, რაც გუმანით ისედაც ვიცით, მაგრამ ხშირად გვავიწყდება, და, შესაბამისად, გინდ გვცოდნია და გინდ არა. ასეთ კრიტიკულ სიტუაციაში ლიტერატურას თავისუფლად შეუძლია სეირს უყუროს და ნიშნისმოგებით გვიკითხოს მორალი – ხომ გაფრთხილებდითო. თუმცა ასე რომ მოიქცეს, კლიმატოლოგიისგან თუ სტატისტიკისგან არაფრით იქნება განსხვავებული. საქმეც ისაა, რომ ლიტერატურის სპეციფიკური, კაცთმოყვარული არსი სწორედ გაჭირვების დროს გამოიკვეთება – მცირე, დავიწყებულ სიკეთეებთან გვაბრუნებს, რწმენას, იმედს გვიღვივებს და, თუნდაც შეუძლებელი იყოს რამე პროგნოზის გაკეთება, შეუძლია დაგვაჯეროს, რომ ჯერ კიდევ დიდი გზა გვაქვს გასავლელი, რომ შეუქცევადი არაფერია. და, თუკი ამას დავიჯერებთ, ყველაფერსაც შევძლებთ. 

პენცენტრი: ბოლოს, მოგვიყევით მოკლედ თქვენი ბოლო რომანის სამი ცოცხალი, სამი მკვდარი შესახებ. იმედს ვიტოვებთ, ქართულად წაკითხვაც მალე შეგვეძლება.

რჟ: სამი ცოცხალი, სამი მკვდარი, ემბლემატურად, ზუსტად ამ დრამატულ პერიოდში გამოვიდა. მე-20 საუკუნის იტალიის ისტორიის ფონზე იმ ადამიანის ამბავს მოგვითხრობს, საზარელი შეცდომების მიუხედავად, ახალი ცხოვრების დაწყების სულიერი ძალა რომ აღმოაჩნდება, სიყვარულის მეოხებით, რომლის გარეშეც ცოცხალი მკვდრისგან არაფრით განსხვავდება. სამი ცოცხალი სამ მკვდარს რომ შეხვდება, შუა საუკუნეების ევროპული ლეგენდის ჩემეული ვერსიის მიხედვით, სიყვარულის ცეცხლის გარეშე ვინ ცოცხალია და ვინ მკვდარი, მხოლოდ ღმერთმა იცის. ხანდახან – ლიტერატურამაც.